| ഭാഷ (Language) | Bangali | |
| സംവിധാനം (Directed by) | Ritwik Ghatak | |
| പരിഭാഷ (Translation by) | T K Ummer | |
| ജോണർ (Johner) | Drama |
കോമള്‍ ഗാന്ധാര്‍/ 1961/ 132 മി / ബംഗാളി
ഋത്വിക് ഘട്ടക്കിന്റെ വിഭജനത്രയത്തിലെ രണ്ടാമത്തെ സിനിമയാണ് കോമള്‍ ഗാന്ധാര്‍. ഇപ്റ്റയുടെ സഹചാരിയായിരുന്ന കാലത്തു ഘട്ടക് ടാഗോറിന്റെ നാടകങ്ങള്‍ രംഗത്തവതരിപ്പിച്ചിരുന്നു. പിന്നീട് ചലച്ചിത്രകാരനായപ്പോഴും ടാഗോറിന്റെ കവിതയും സംഗീതവുമൊക്കെ സിനിമയില്‍ ഘട്ടക് ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ട്. ടാഗോറിന്റെ കോമള്‍ ഗാന്ധാര്‍ എന്ന കവിതയുടെ പേര് തന്റെ ചിത്രത്തിന്റെ ശീര്‍ഷകമാക്കിയ ഘട്ടക്, ദേശീയതയുടേയും ആധുനികതയുടേയും പശ്ചാത്തലത്തില്‍ ടാഗോറിനെ ചരിത്രസ്ഥാനത്തുനിര്‍ത്തി ഇപ്റ്റയിലെ തന്റെ നാടകകാലത്തെ വീണ്ടെടുക്കുകയാണ് ഈ സിനിമയില്‍. പരസ്പരബന്ധിതമായ മൂന്ന് ഇതിവൃത്തങ്ങളിലൂടെ കല, ജീവിതം, ആദര്‍ശാത്മകത, വര്‍ഗസമരം, അഴിമതി, വിഭജനം തുടങ്ങിയ പ്രമേയങ്ങളുടെ സംവാദസ്ഥലമാകുന്നത് സിനിമ മാത്രമല്ല, സിനിമയ്ക്കുള്ളിലെ നാടകവുമാണ്.
1950 കളിലെ രാഷ്ട്രീയ ചരിത്രം ഈ സിനിമയുടെ അന്തര്‍ധാരയാണ്. രണ്ടു നാടക ഗ്രൂപ്പുകളുടെ രാഷ്ട്രീയഭിന്നതകള്‍, അതു നാടകാവതരണത്തിലുണ്ടാക്കുന്ന പ്രതിബന്ധങ്ങള്‍, വിഭജനത്തിന്റെ അസ്വസ്ഥതകളെ നാടകമെന്ന മാധ്യമത്തിന്റെ പുരോഗമനാശയങ്ങളിലൂടെ അതിജീവിക്കാനുള്ള ശ്രമങ്ങള്‍ ഇതൊക്കെയും കോമള്‍ഗാന്ധാര്‍ എന്ന സിനിമയുടെ കലയും രാഷ്ട്രീയവും വ്യക്തമാക്കുന്നു. ബംഗാള്‍വിഭജനവും ഇപ്റ്റയുമായുള്ള തന്റെ പ്രവര്‍ത്തനകാലവും ഭൃഗു എന്ന നാടകപ്രവര്‍ത്തകനിലൂടെ അന്വേഷിക്കുന്നു ഈ ചിത്രം. ഗ്രാമങ്ങളിലൂടെ തന്റെ നാടകസംഘവുമായി സഞ്ചരിച്ച് ഗ്രാമീണര്‍ക്കിടയില്‍ നാടകം പ്രചരിപ്പിക്കുന്ന ഭൃഗുവിന്, അഭയാര്‍ത്ഥിത്വത്തില്‍ നിന്നുള്ള രക്ഷയും ജീവിതാവിഷ്‌കാരവുമാണ് നാടകം. ടാഗോറിന്റെ ശകുന്തള എന്ന നാടകം രണ്ടുഗ്രൂപ്പുകളും ചേര്‍ന്ന് അവതരിപ്പിക്കാനുളള ശ്രമം ഒടുവില്‍ രണ്ടുദേശങ്ങള്‍ പോലെ പിളര്‍ക്കപ്പെടുന്നു. നാടകസ്ഥലങ്ങള്‍ രാഷ്ട്രീയ ഉപജാപങ്ങളാല്‍ നിശ്ചലവും അശാന്തവുമായി പരിണമിക്കുന്നു. നാടകകാലത്തിലേക്കുള്ള, ഭൂതകാലത്തിലേക്കുള്ള മടക്കയാത്രകൂടിയാണ് കോമള്‍ ഗാന്ധാര്‍.
മലയാളം സബ്ടൈറ്റില്‍ തയ്യാറാക്കിയത്:
ടി കെ ഉമ്മര്‍, ഓപ്പണ്‍ ഫ്രെയിം, പയ്യന്നൂര്‍
